Μικρασιάτικες Πατρίδες

Η πιο εκτεταμένη και σημαντική περιοχή της σημερινής Τουρκίας είναι η Μικρά  Ασία, Ανατολία (τουρκικά).Είναι χερσονησιακή περιοχή στο δυτικότερο τμήμα της ασιατικής ηπείρου. Έχει ορθογώνιο σχήμα και ορίζεται από τον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα) προς βορράν, από το Βόσπορο και την Προποντίδα βορειοδυτικά, από το Αιγαίο δυτικά και από τη Μεσόγειο νότια. Ανατολικά, τα σύνορα δεν είναι σαφώς καθορισμένα. Διαγράφονται από την οροσειρά του Αντιταύρου και του άνω ρου του Ευφράτη.Στους αρχαίους χρόνους (ελληνικούς, αλεξανδρινούς, ρωμαϊκούς) η Μ. Ασία περιλάμβανε τις χώρες όπως αναγράφονται στο χάρτη, που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα.Το όνομα «Μ. Ασία» ήταν άγνωστο στους αρχαίους Έλληνες. Παρουσιάζεται κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Από το 10ο αιώνα γίνεται λόγος για το ανατολικό θέμα, σε έργο του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, επειδή τοποθετείται ανατολικά του Βυζαντίου.
Έτσι και η Μ. Ασία ονομάστηκε Ανατολή. Με το όνομα αυτό οι ευρωπαίοι εννοούν τα δυτικά και νότια παράλια της Μ Ασίας, όπως και τη Συρία.Ο ξεριζωμός των Ελλήνων από τις μικρασιάτικες κοιτίδες και η εγκατάστασή τους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας απαιτεί μια αναγκαία ιστορική αναφορά.Πριν από  3.000 περίπου χρόνια, οι περιοχές της Μ. Ασίας και της Θράκης    δέχτηκαν τις πρώτες ελληνικές ομάδες. Σύμφωνα με πορίσματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, Μυκηναίοι  που εδραιώθηκαν στη Μίλητο, αρχαία Σμύρνη και Κολοφώνα ανέπτυξαν επιφανή δράση.Την εκπολιτιστική προσπάθεια των Μυκηναίων εξακολούθησαν οι Αιολείς, Ίωνες, Αρκάδες και Δωριείς  που μετέβαλαν τη Μικρασιάτικη γη σε «εστίας  ηπείρου παιδείας είνεκα».

	Ιωνία, Έφεσος η Βιβλιοθήκη του Κέλσου. - Αρχείο «Ινφογνώμων»

Στις κοιτίδες αυτές έτυχε καλλιέργειας η ποίηση, η φιλοσοφία και κάθε αγαθό που απέρρεε από αυτή τη δημιουργική προσπάθεια.Τα ομηρικά έπη γαλούχησαν πνευματικά γενιές. Στους τόπους αυτούς διαιωνίστηκε το ψυχικό μεγαλείο λαού αδέσμευτου και για σειρά αιώνων υπερασπιστή ακατάλυτων και πατροπαράδοτων αρχών, ενάντια σε κάθε επίδοξο κατακτητή, κυρίως από Κιμμερίους, Φρύγες, Λυδούς, Πέρσες, Άραβες, και Τούρκους.Για την ιερότητα της διεκδίκησης του χώρου, κραταιοί της Εκκλησίας γενάρχες καθοδήγησαν το ελληνικό στοιχείο, προσέφεραν της διανοίας τους τον εξαίσιο καρπό και της εθελοθυσίας τους το ατίμητο νέκταρ.Εκεί μεγαλούργησαν οι φάροι της Ανατολής: η Ευαγγελική Σχολή, η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. 

Το πνευματικό όμως αυτό λίκνο δε στάθηκε ικανό να εξασφαλίσει τους συνεχιστές του. Η ψυχή του κατακρεουργήθηκε και απετέλεσε εικόνα άλαλης λύπης και άγαλμα σιγώσας οδύνης.«Οι δημιουργοί» διώχτηκαν «βία και τρόμω» από τις εστίες τους και πολλοί ζήτησαν άσυλο στη φιλόξενη Ελλάδα. Αυτή προσπάθησε να επουλώσει τα τραύματα της σκέψης και μνήμης, τις αλλεπάλληλες οδυνηρές παλινδρομήσεις και προσκολλήσεις στο παρελθόν.Η μικρασιατική συμφορά, το ξερίζωμα του ελληνισμού από την Ανατολή, θα αποτελεί καμπή και διακοπή ανθηρής ύπαρξης στη ζωή του έθνους, είναι μια εστία συμφοράς, περισσότερο ορατή και διαβρωτική από εκείνη της Άλωσης.Καταρράκωσε το φρόνημα 2.500.000 Ελλήνων, αν κι αυτοί που διασώθηκαν ανέρχονταν περί τους 1.500.000.Στην Ελλάδα, κάτω από ανείπωτες συνθήκες, έφθασαν με το όραμα της Μείζονος Ελλάδας ρημαγμένο. Θεωρείται αναγκαίο να παραθέσουμε μερικά βασικά ιστορικά στοιχεία επί πλέον :-  ο Μικρασιατικός πόλεμος είναι μια πτυχή του μεγάλου Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που ξέσπασε το 1914 και τελείωσε τυπικά στις 18 Ιουνίου του 1919, αλλά συνεχίστηκε στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τερματίστηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923.Οι αντίπαλοι συνασπισμοί στον πόλεμο ήταν:

1) οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες   ( Γερμανία, Αυστρουγγαρία), Τουρκία και Βουλγαρία στη διάρκεια του πολέμου και

2) η Εγκάρδια Συνεννόηση (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία ) και αργότερα η Ιταλία. Στη διάρκεια του πολέμου, πολέμησανη Σερβία, η Ελλάδα και οι Η.Π.Α με το μέρος της.Παράλληλα με τον πόλεμο, διεξαγόταν αμείλικτος σε όλα τα μέτωπα και ένας διπλωματικός πόλεμος μεταξύ των ίδιων των συμμάχων για την εξασφάλιση εδαφικών και οικονομικών κερδών, με τον καταμερισμό της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Η συνεισφορά του ελληνικού στρατού στη συμμαχική νίκη ήταν σημαντική και συνεπώς έπρεπε να ληφθούν υπόψη και οι εθνικές διεκδικήσεις και τα απαράγραπτα εθνικά δικαιώματα σε αυτές τις περιοχές. Η Μεγάλη Ιδέα υπήρξε η κατευθυντήρια γραμμή της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, από την ανάγκη να απελευθερωθούν οι αλύτρωτες ελληνικές περιοχές (Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη, Νησιά Αιγαίου κ.α.)

Η Ελλάδα δεν είχε τις ίδιες διεκδικήσεις με τους συμμάχους, των οποίων οι βλέψεις είχαν χαρακτήρα οικονομικό και αποικιακό. Ο ελληνικός πληθυσμός ήταν τόσο πυκνός (ιδιαίτερα στην Ιωνία και τον Πόντο), ώστε να εκπροσωπεί και τοπική πλειοψηφία .Όπως άλλωστε δήλωνε και ο Βενιζέλος:«η Ελλάδα δεν πηγαίνει εκεί όπου της λείπει η εθνολογική βάσις».Η ελληνική θέση, όμως, στην Εγκάρδια Συνεννόηση δεν ήταν πρωταγωνιστική και συνεπώς τα όποια κέρδη της  θα εξαρτιόνταν από την «καλή θέληση» των συμμάχων.Άρα η επιδιωκόμενη προσάρτηση της Δυτ. Μικράς Ασίας αποτελούσε για τους Έλληνες μία υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, με τελευταίο εκφραστή της τον Ελ. Βενιζέλο.

Η συντριβή του στρατού μας υπήρξε ο θάνατος αυτής της πολιτικής και η Συνθήκη της Λωζάννης ήταν η ληξιαρχική πράξη θανάτου της.Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 κατέβηκαν στον εκλογικό στίβο δύο παρατάξεις: 
- Οι Βενιζελικοί και η Ενωμένη Αντιπολίτευση, που ταυτίστηκε με τους Βασιλόφρονες. 
- Οι Αντιβενιζελικοί επικράτησαν και ο Βενιζέλος δήλωσε ότι παραιτείται από την πολιτική και έφυγε για το Παρίσι.Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι των μεταβενιζελικών κυβερνήσεων ήταν αρνητική.Έτσι κάλεσαν τον Κεμάλ (πρωταγωνιστή στο κίνημα των Νεότουρκων (1908 – 9). Φοβούμενος την ισχύ του ο Σουλτάνος, τον έστειλε στα ανατολικά άκρα, με το πρόσχημα, την κατάπαυση ταραχών. Όταν ο ελληνικός στρατός όμως αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, ο Κεμάλ έγινε η κεφαλή ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.

Η στάση αυτή των Μεγάλων Δυνάμεων εξυπηρετούσε τις δικές τους θέσεις στο μικρασιατικό ζήτημα.  Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου – 10 Αυγούστου του 1920) μεταξύ των συμμάχων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε η μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία και δικαίωση των προσδοκιών των Ελλήνων. Η προέλαση του ελληνικού στρατού που αποφασίστηκε από τις μεταβενιζελικές κυβερνήσεις δήλωνε την αφοσίωσή τους στο συμμαχικό παράγοντα και κυρίως στους Άγγλους.

	Μικρασιάτες έφεδροι σε αναμνηστική φωτογραφία © Ιστορικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικού Πολιτισμού Δήμου Καισαριανής

Στη  διάρκεια Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 1921 διεξήχθη η μεγαλύτερη πολεμική επιχείρηση του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος πέρασε το Σαγγάριο και πολεμώντας, συνεχώς επί 30 ημέρες, έφτασε «προ των πυλών» της Άγκυρας. Εδώ, όμως εκδηλώθηκε η κόπωση του στρατού και η αδυναμία ανεφοδιασμού του. Στη μάχη του Σαγγάριου, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1921, χάθηκε το άνθος του Ελληνικού Στρατού,περίπου 5.000 νεκροί και 20.000 τραυματίες.
Στο βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου «Ματωμένα Χώματα», ένα είδος πολέμου και ειρήνης της Ελλάδας, αντί να αναζωπυρώνεται το μίσος, ζωντανεύει το ανθρώπινο δράμα όλων των μικρών λαών που σφαγιάζονται στο βωμό των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων.

Καταγράφει σε κάποιο σημείο:

«Τι με κοιτάς έτσι άγρια, αντάρτη του Κιόρ Μεμέτ;Εγώ σε σκότωσα, και κλαίω γι’ αυτό. Λογάριασε τι μου’ φαγες εσύ ! Αδέλφια, φίλους, πατριώτες, τ’ Αμελέ ταμπούρια, ολόκληρη σφαγμένη γενιά!!Τόσα φαρμάκια, τόση συφορά κι εμένα ο νους να γυρίσει, θέλει πίσω στα παλιά!! Να’ ταν λέει, ψέμα όλα όσα περάσαμε και να γυρίζαμε τώρα δα στη γη μας, στους μπαξέδες μας, στα δάση μας με τις καρδερίνες, τις κάργες και τα περτροκοτσύφια, στα περβολάκια μας, με τις μαντζουράνες και τις ανθισμένες κερασιές, στα πανηγύρια μας με τις όμορφες…

Ανάθεμα στους αίτιους!» 

Με τη Συνθήκη της Λωζάννης (24.7.1923) έγινε αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών και οι διαδικασίες απέδειξαν ότι η στάση των Συμμάχων ήταν φυσικό να καθοριστεί βάσει των συμφερόντων τους.Σε στενότερο πλαίσιο, η Ελλάδα υποχρεώθηκε ν’ αποδώσει στην Τουρκία την Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και το Βιλαέτιο της Σμύρνης.Με την προσάρτηση και της ελληνοτουρκικής σύμβασης, περίπου 1.500.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τις εστίες τους, ενώ 355.000 Τούρκοι εγκατέλειψαν τις ελληνικές περιοχές.Στις 31 Αυγούστου άρχισε ο εμπρησμός της Σμύρνης από την αρμενική συνοικία και εξαπλώθηκε σ’ όλη την πόλη. Η ελληνική συνοικία, η μεγαλύτερη και πλουσιότερη, αποτεφρώθηκε κυριολεκτικά.Στην παραλία, άλλοι προσπαθούσαν να σωθούν με κάθε πλεούμενο, μητέρες πνίγονταν με τα παιδιά τους, άλλοι πάσχιζαν κολυμπώντας να φτάσουν στα ξένα πολεμικά. Αλλά βοήθεια καμία. Αυτοί που σφαγιάστηκαν, πυρπολήθηκαν και εξοντώθηκαν υπολογίζονται σε 200.000  

	Μικροί, μεγάλοι, όλες οι γενιές ανάκατα, παρά τον τρόμο και την καταστροφή, ατενίζουν από τα ανοίγματα του νου τους ένα αισιόδοξο ορίζοντα για το μέλλον τους. Οι φωτογραφίες της καταστροφής και της προσφυγιάς  από το βιβλίο του Σπύρου Τζόκα «Η φυσιογνωμία μιας πόλης».